مقالات و نوشتار های تحلیلی

طرح سنجش پایداری بناهای مسکونی در ایران و جهان 

امروزه به دلیل بالا رفتن نرخ جمعیت جهان و ازدحام مناطق شهری و نیز آلودگی های مختلف زیست محیطی، کشور های جهان را ترغیب وگاها اجبار به تدوین آیین نامه هایی در راستای کنترل و حفظ منابع خدادادی و نیز پیشگیری از آلودگی و تبعات گسترش صنعت ساختمان سازی که 60 درصد منابع خام دنیا را در خود هضم نموده و باعث تولید 40 درصد گازهای گلخانه ای[1][2]و انتشار آن در جهان میباشد ، نموده است.

جدیدترین تحقیقات نشان دهنده ی آن است که با استفاده از روش های سنجش و ارزیابی پایداری ساختمان ها میتوان سالانه تا 6 میلیون تن از گازهای گلخانه ای را کاهش داد [3]. تحقیق دیگری کاهش 30 درصدی مصرف آب و نیز ذخیره 55 درصدی میزان انرژی را با استفاده از روش های پایدار در صنعت ساختمان را نشان میدهد[4].

سنجش پایداری بناهای مسکونی در بسیاری از کشور های پیشرفته دنیا از جمله انگلستان ، آمریکا ، استرالیا ، سنگاپور انجام گرفته است. یکی از کشورهای پیشرو در تدوین این آیین نامه ها انگلستان می باشد که طرح سنجش را در قالب نام BLEEMبه دنیا معرفی نمود . در آمریکا موسسه LEED  ، استرالیا Green star، مالزی GBI، سنگاپور ((Singapore Green building councilو ..... اقدام به معرفی شاخص های سنجش پایداری بناهای مسکونی نموده اند.

مفهوم پایداری (Sustainability)  ساختمانهای مسکونی عبارت است از بررسی اثرات زیست محیطی (environmental) ، اقتصادی (economical) و اجتماعی (Social) آنها و به حداقل رساندن این اثرات توسط ساختمان احداث شده می باشد.

بسیاری از محققین ایرانی نسبت به معرفی شاخص های پایدری  و تبیین اثرات آنها در آیین نامه های مختلف کشور های جهان , تحقیقات بسیاری را انجام داده اند، به امید روز که در ایران عزیز استاندارد بومی جامع و کارایی در این زمینه تعریف و اجرایی گردد.

هر آیین نامه و استانداردی علاوه بر در نظر گرفتن مسائل علمی مربوط به بحث و کاربری آن ، بایستی بسیاری از متغییر ها و ملاحظات بومی ، فرهنگی و خاص منطقه ی مورد نظر خود را نیز پوشش داده تا اجرای آن در مناطق تحت نفوذ آن موثر تر و کارآمد تر گشته و دستیابی به بالاترین سطح اهداف آئین نامه امکان پذیر گردد. به طور مثال در بسیاری از کشور های جهان ، وجود بافت های میراث فرهنگی به صورت گستره و شایع وجود ندارد و این موضوع در ایران به وفور یافت میشود . در مثالی دیگر میتوان از زلزله خیزی کشور با چنین مقیاس گسترده و پیچیدگی زمین شناختی که منحصر به مناطق خاصی از زمین می باشد نام برد.

در تحقیق به عمل آمده در ایران و توسط متخصصان ایرانی [5]، متغییر های آئین نامه های سنجش پایداری  در کشور های مختلف توسعه یافته و در حال توسعه جمع آوری شده و در ادامه متغییر های ویژه و خاص کشور ایران به آنها اضافه گردیده و در نهایت با پالایش و آنالیز علمی آنها ، بر مبنای استاندارد PmBok  به پنج دسته ی مدیریتی دسته بنده شده اند:

1-    مدیریت منابع (Resource Management)

2-    مدیریت کیفیت (Quality Management)

3-    مدیریت محلی و منطقه ای (Zone Management)

4-    مدیریت اثرات زیست محیطی (Environmental Impact Management )

5-    مدیریت ریسک (Risk Management)

بهترین و دقیق ترین روش سنجش پایداری یک ساختمان عبارت است از سنجش در مراحل سه گانه ی کلیدی چرخه ی حیات هر پروژه ، (طراحی –اجرا –بهره برداری ). در تحقیق انجام گرفته هر سه مرحله ی ذکر شده در طرح سنجش پایداری ( در ایران) صورت گرفته ، به طوری که قابل مقایسه با آیین نامه های پیشرو می باشد. شایان ذکر است که در برخی از کشور ها ( به طور مثال GBIمالزی) این سنجش در تمامی مراحل سه گانه صورت نمی پذیرد که خود دلیلی بر نقص و پیشرفته نبودن آیین نامه می باشد.

حال به اختصار در خصوص شاخص های مختلف معرفی شده در این تحقیق توضیح داده میشود.

1 –یکی از مهمترین سنجش ها و ارزیابی در آیین نامه های معتبر و این تحقیق ، میزان مصرف منابع و مصالح پروژه در مراحل سه گانه طراحی ، اجرا و بهره برداری می باشد: Resource Management))

·        سنجش و ارزیابی میزان مصرف انرژی در ساختمان ( قبل از احداث و بعد از احداث ) ( برچسب انرژی ساختمان در این حوزه قرار میگیرد)

·        سنجش و ارزیابی مصالح مصرفی در ساختمان

·        سنجش و ارزیابی میزان آب مصرفی (در هنگام ساخت و بعد از ساخت)

·        سنجش و ارزیابی قابل بازیافت بودن مصالح مصرفی در بنا مخصوصا در زمان تخریب و اثرات آنها بر محیط زیست(footprint)

·        سنجش و ارزیابی انرژی نهفته در مصالح مصرفی در ساختمان  ، مخصوصا المان های سازه ای ساختمان (Embodied energy) –( به طور مثال انرژی مصرف شده در پروسه ی تولید فولاد از مرحله ی معدن تا محل سایت ساختمان).

2- شاخص های مورد ارزیابی و سنجش در حوزه ی مدیریت کیفیت(quality management) به شرح زیر می باشد:

·        سنجش و ارزیابی میزان تهویه طبیعی هوای ساختمان

·        سنجش و ارزیابی میزان استفاده از نور طبیعی در ساختمان

·        سنجش و ارزیابی میزان تهویه پارکینگ ها

·        سنجش و ارزیابی کیفیت عایق صوتی ساختمان

·        سنجش و ارزیابی کاربری ساختمان توسط افراد معلول

·        سنجش و ارزیابی مدولار بودن ساختمان در هنگام ساخت (مخصوصا سازه)

·        سنجش و ارزیابی تعداد افراد در سطح ساختمان (floor area per person)

3- در ارزیابی شاخص های Zone management  (مدیریت محلی و منطقه ای ) به سنجش موارد زیر میپردازیم، در این قسمت به بررسی نسیت بنا با محله مورد احداث پرداخته میشود:

·        سنجش و ارزیابی میزان دسترسی ساختمان با حمل و نقل عمومی

·        سنجش و ارزیابی سایه انداز بودن ساختمان بر روی همسایه ها

·        تعیین قرارگیری ساختمان در محله های میراث فرهنگی

·        تعیین میزان فضای پارکینگ

·        تعیین محل ساختمان از نظر قرارگیری در بافت فرسوده

·        تعیین محل ساختمان از نظر دسترسی به اینترنت پر سرعت

·        سنجش و ارزیابی میزان دسترسی ساختمان به فضاهای فرهنگی و فضای سبز

4- شاخصه های مدیریت اثرات زیست محیطی Environmental Impact Management) ) مشخصا به  اثرات زیست محیطی بنا پرداخته میشود.

·        سنجش و ارزیابی پسماند مواد جامد در زمان ساخت (solid waste management)

·        سنجش و ارزیابی پسماند آب در زمان ساخت و بهره برداری (water waste management)

·        سنجش و ارزیابی میزان آلودگی صوتی در زمان ساخت (noise pollution)

·        سنجش و ارزیابی میزان آلودگی آب در زمان ساخت (water pollution)

5 –  در دسته بندی مدیریت ریسک ( risk management) که در بسیاری از موارد منحصرا در شرایط ایران به آن پرداخته شده است ، موارد زیر مورد سنجش و ارزیابی قرار میگیرد:

·        سنجش و ارزیابی مقاومت ساختمان در برابر زلزله

·        سنجش و ارزیابی اقدامات تامین در باب حوادث غیر مترقبه

·        سنجش و ارزیابی اقدامات ایمنی در زمان ساخت و پایین آوردن حوادث ساختمانی

·        سنجش و ارزیابی اقدام در جهت اطفاع حریق احتمالی در ساختمان

متغییر های مختلف در دسته بندی های پنج گانه مورد بررسی قرار گرفته و هر کدام نمره ی مورد نظر خود را خواهند گرفت ، با توجه به به نمره ی خام در هر گروه و جمع آنها با هم ، ساختمان ها در گروههای مختلف قرار میگیرند.

امید است با همکاری و حمایت سازمان های ذیربط بتوان آیین نامه های جامع و کارایی که تمامی جوانب اقلیمی و فرهنگی ایران زمین به آن توجه شده باشد تولید و تدوین نموده و گام بزرگی در جهت حفظ منابع خدادادی و نیز حفظ محیط زیست صورت پذیرد.

منابع:

1.         Zabalza Bribián, I., A. Valero Capilla, and A. Aranda Usón, Life cycle assessment of building materials: Comparative analysis of energy and environmental impacts and evaluation of the eco-efficiency improvement potential. Building and Environment, 2011. 46(5): p. 1133-1140.

2.         Assefa, G., et al., Environmental assessment of building properties—Where natural and social sciences meet: The case of EcoEffect. Building and Environment, 2007. 42(3): p. 1458-1464.

3.         Per-Anders Enkvist, T.N., and Jerker Rosander, A cost curve for greenhouse gas reduction. McKinsey Quarterly, 2007.

4.         Yudelson, J., The Green Building Revolution. 2008, Washington Dc , US: Island Press.

5.         Namini;, S.B., et al., Managerial sustainability assessment tool for Iran's buildings. Proceedings of the ICE - Engineering Sustainability, 2014. 167(ES1).

تهیه کننده و نویسنده :

گروه راهکارهای هوشمند BIM ایران -

سعید بنی هاشمی ، سعید خلیلی قمی 

استفاده از مطالب، فقط با ذکر منبع مجاز است. حق پیگرد بر اساس قانون حمایت از حقوق مؤلفان و مصنفان، محفوظ میباشد.

منشر شده در نشریه پنجره (شماره 21) - www.nezamqom.ir